Jeśli myślisz o postawieniu pomnika – a jak wynika z powyższego tekstu i statystyki, myślisz – kolejny raz przypominamy i apelujemy, byś zastanowił się, jak kupić go w ramach tzw. faktury pogrzebowej. To nic, że koszt zakupu pomnika może być (ale nie musi) wyższy, niż wysokość zasiłku pogrzebowego. Rzecz w tym, że kupując nagrobek w ramach „faktury pogrzebowej” oszczędzasz 15% jego kosztów na samej różnicy w stawkach vat, co jest kwotą niebagatelną; zapłacisz 8 % vat z fakturą pogrzebową, 23 % vat kupując nagrobek w innym terminie. A kupisz go przecież prędzej, czy później.

Wartością dodaną w tej sytuacji jest to, że jeżeli np. zamawiasz nagrobek w naszej firmie, nie martwisz się, że coś poszło nie tak, np. że pomnik osuwa się na jedną ze stron. Tu pretensje będziesz miał do jednego wykonawcy, czyli nas. I my tę odpowiedzialność przyjmujemy, udzielając gwarancji. A więc ominie Cię „przyjemność” obserwowania, jak firma kamieniarska zarzuca błędy firmie pogrzebowej, i odwrotnie.

Nagrobek najczęściej kojarz się nam z kamienną poziomą płytą, na której umieszczona jest pionowa tablica epitafijna (to ta z nazwiskami i datami) lub tzw. poduszka, a więc „dostawiona” powierzchnia na dopisanie kolejnego zmarłego, gdy zabrakło miejsca na epitafium. Czasami z płytą poziomą lub specjalnymi nadstawkami zespolony jest wazon na kwiaty, kamienny lub metalowy. W polskich realiach nagrobek rzadko wieńczy rzeźba; na rynku są dostępne kute przez skomputeryzowane maszyny, bądź – dużo drożej – tworzone ręcznie, na indywidualne zamówienie.

I jeśli właśnie tak jak powyżej postrzegamy nagrobek, czyli pomnik, to jest to prawidłowe skojarzenie, bo tak najczęściej wygląda.

Ale warto też wiedzieć, że oprócz kamienia – o nich, ich typach, za chwilę – dziś nagrobki wykonuje się z hartowanego i barwionego szkła lub wytrzymałego plastiku. Szczególną formą pomnika jest też… drzewo, pod którym – są takie kraje w Europie – umieszcza się urnę biodegradowalną z prochami osoby zmarłej. Jeszcze bardziej niezwykła formą upamiętnienia osoby zmarłej, a zarazem miejsca pochówku, jest „pomnik z wody”. Mowa oczywiście o pochówkach morskich, gdzie rodzina dostaje certyfikat z namiarami GPS miejsca, w którym została zatopiona urna z prochami. Ale to także nie u nas, to w Europie.

Zatem kamień, czyli 99 % naszych pomników. Reszta to rzeźby/instalacje ze stali lub szkła. A jeśli kamień, to przy wyborze trzeba brać pod uwagę następujące rzeczy:

• rodzaj kamienia

Wiadomo, granit jest najtrwalszy, ale i najdroższy, najcięższy w obróbce. Gorszy będzie marmur, ma piękne barwy, ale należy brać pod uwagę zmieniający się klimat, w tym kwaśne deszcze, zdegenerowanego środowisko, które powodują, że marmur matowieje, odbarwia. Będzie też mniej odporny od granitu na zamarzanie/rozmarzanie, bo w pewnej części, niewielkiej, jednak chłonie wodę.

Ostatnim naturalnym materiałem będzie piaskowiec. Ten jest jeszcze mniej trwały, niż marmur, zwłaszcza na chłonięcie wody i zamarzanie, a dodatkowo podlega degradacji z uwagi na zanieczyszczenia powietrza pyłami (brudzi się), dlatego w zasadzie wyszedł już z użycia poza pracami konserwacyjnymi przy starych pomnikach.

Jeszcze większą rzadkością jest tzw. lastrico, jeszcze przed pół wiekiem najmodniejszy materiał na naszych cmentarzach; kamienny gryz zatopiony w betonie, uformowany w płyty, a następnie zeszlifowany. Dziś takie płyty rozpadają się w rękach. Dosłownie.

A skoro jesteśmy przy sztucznych materiałach, należy wspomnieć o konglomeracie. To takie „nowoczesne lastrico” udające granit lub marmur, ale lepiszczem dla pyłu/frakcji kamiennych jest nie beton, a żywica syntetyczna. Wady? Są. Z czasem żywica, pod wpływem słońca, ciemnieje, a powierzchnia płyt z konglomeratu bywa nieodporna na chemię, także tę do czyszczenia kamienia, co może powodować matowienie powierzchni.

• barwa kamienia

Wybór barwy najczęściej wiąże się z materiałem. W kolejności – od największej możliwej liczy kolorów do uzyskania do najmniejszej – porządek materiałowy wyglądałby tak: konglomerat, marmur, granit.

Do niedawna szczyt elegancji od lat okupował „drobny” czarny granit, ewentualnie zauważalnie wybłyszczony domieszką kwarcu. Obecnie traci na znaczeniu, wypierany przez odcienie brązu, czerwieni lub zieleni. Generalnie, barwa zależy od złoża, z którego wydobywany jest materiał. Kiedyś byliśmy skazani na Skandynawię, Włochy i Polskę, dziś dochodzą Chiny, Indie, Pakistan i Ameryka Południowa. Jest w czym wybierać.

Sporo jest też pomników, także marmurowych, gdzie wykorzystuje się dwie barwy – kontrastowe lub uzupełniające. Na cmentarzach zrobiło się kolorowo: jasny beż/ciemny brąz, żółć/zieleń lub czerwień/biel. Jeśli jest to zrobione z czuciem, oszczędnie, to mogą powstać z takich dwukolorowych złożeń istne cuda. Ale cuda kosztują, dlatego dobry marmur będzie droższy od „średniego” granitu.

Przy okazji kamienia naturalnego, trzeba wspomnieć o użyleniu, ponieważ kolor wcale nie musi być jednolity na całej płaszczyźnie. Element przypadkowości koloru wprowadza właśnie użylenie skały, czyli z punktu widzenia użytkownika płyty na cmentarzu, pewnego rodzaju skaza barwowa w złożu.

Prostsze użylenie, bardziej przewidywalne jest w skale (kamieniu) wylewnym, a więc granicie. Ale dla przykładu taki marmur, czyli skała osadowa + temperatura + ciśnienie + domieszki, w przekroju może przypominać makowiec, jeśli chodzi o strukturalne ułożenie barw. I to jest kwintesencja tego, co młodzież nazwie „randomem”, przypadkowością, która też może mieć swój urok, jeśli ją dobrze wykorzystać.

Niemniej, z użyleniem trzeba też uważać. Można się naciąć. Np. w kamieniu może wystąpić skaza, która wyjdzie na jaw już po postawieniu pomnika. Mieliśmy przypadek nagrobka z chińskiego kamienia, w którym po roku, pod wpływem wilgoci, jedna z ukrytych dotychczas żył (w jakiejś części składała się z rudy żelaza) utleniła się, czyli zardzewiała, i utworzyła brązową krechę na jasnym tle kamiennej płyty. Cóż, zdarza się. Zwłaszcza gdy mamy do czynienia z tańszym kamieniem.

Takiej wady zawsze pozbawiony będzie ostatni materiał na pomnik, tzw. sztuczny kamień, czyli konglomerat. Konglomerat w skrajnych przypadkach można sobie zamówić w kolorze dowolnym, wybranym z palety barw, niczym z katalogu. To najtańsza opcja w przypadku nagrobka. Niemniej trzeba liczyć się z tym, że gołym okiem widać, iż mamy do czynienia z tworem kompletnie sztucznym.

• kształt pomnika

Tu mamy do wyboru dwie metody „wydobywania” kształtu z kamienia na pomnik: przełom naturalny lub wycinanie formatek.

Zacznijmy od przełomu naturalnego. To nic innego, jak „odłupanie” części głazu zgodnie z jego uwarstwieniem, na której to części zostanie następnie wypisana stosowna inskrypcja. Sporo takich kamieni-pomników u naszych północnych sąsiadów.

Głaz może być okrągły lub owalny, a nawet wręcz podłużny. Zawsze będzie to jednak budulec jak najbardziej zbliżony do swojej naturalnej formy nawet, gdy np. postanowimy taki owal przeciąć wzdłużnie, a obie połówki rozdzielić trzecim materiałem lub elementem, umieszczonym pomiędzy, np. krzyżem. Można też skorzystać z części takiego kamienia, np. wykrojonego z niego i nieobrobionego po krawędziach „plastra”, tzw. oflisu, lub np. połowy kamienia. Można, ale tu trzeba rzeczywiście z czuciem, ponieważ łatwo w efekcie o coś, co wbrew intencjom będzie kiczem. Zaletą natomiast jest to, że polny kamień często można pozyskać za rzeczywiście niską cenę, a jeśli dobrze taki pomnik przemyśleć, to obróbka sprowadzi się do absolutnego minimum.

Pomnik z tzw. formatek, czyli kamiennych płyt, pociętych według wcześniej ustalonego schematu, jest prostszy w zamyśle i – co tu dużo mówić – powtarzalny jak z matrycy. I często z matrycy chińskiej lub pakistańskiej/hinduskiej rzeczywiście taki kamień pochodzi. Nic w tym złego. Tyle, że pomnik pobawiony jest rytu indywidualizmu i jest podobny do setek innych na wielu polskich cmentarzach. Plusem natomiast jest to, że występuje rzeczywiście w wielu odmianach kształtów i kolorów, a wybiera się go z katalogu, wskazując zdjęcie „gotowca” palcem. Takie uproszczenie wyboru do zawartości katalogu, bez kombinowania z projektowaniem, detalami, pozwala często na powzięcie szybkiej decyzji. „Wybieram, co widzę”.

• inskrypcja, czyli napis na nagrobku

Tu trzeba rozpatrzyć i treść i formę.

Treść podstawowa jest oczywista – imię i nazwisko zmarłego, czasami pseudonim, data narodzin, data zgonu. Niektórzy dodają jeszcze tytuł naukowy, stopień „mundurowy” lub pełnione stanowisko albo wykonywaną profesję bądź przynależność do stowarzyszenia/organizacji itp. Jeszcze inni uważają, że warto wzbogacić nagrobną inskrypcję w treści dodatkowe: limeryk, dwuwiersz w rymie częstochowskim, wezwanie do modlitwy lub „westchnienia” albo informację typu „Zostawił w nieutulonym żalu…”. Można wszystko, byle ze smakiem, najlepiej unikając banału.

Kwestia formy.

Współcześnie najwięcej liter w naszej części kraju wykonuje się metodą piaskowania, bo najłatwiej, najprościej i najszybciej. Drugie w kolejności jest kucie, szlachetniejsze, droższe. W obydwu przypadkach litery warto zabezpieczyć poprzez nałożenie srebrnej/złotej/czarnej/białej farby, która wytrzyma 3-4 lata i zabieg trzeba będzie powtórzyć, lub przynajmniej nałożyć bezbarwny środek impregnujący kamień. Przynajmniej impregnatem warto zabezpieczyć litery po tzw. groszkowaniu, które jest – przyjmijmy roboczo – formą pośrednią między piaskowaniem, a kuciem Na końcu, ostatnia z metod tworzenia napisów – mocowanie gotowych liter odlanych lub wyciętych z metalu. Te napisy także nie są wieczne, powierzchnia matowieje lub ulega odbarwieniu, więc także trzeba konserwować. Ale najważniejsze, że jest wybór.